Rębnie I zupełne
 
Autorzy strony: B. Brzeziecki, L. Bolibok
 
Geneza     Zastosowania     Ograniczenia w stosowaniu     Wytyczne projektowania zrębów     Pozostawianie niektórych drzew     Ocena     Formy    
 
 
 
Zrąb zupełny silnie zmienia warunki środowiska leśnego
 
Istota rębni zupełnych polega na wycięciu jednym cięciem - tzw. zupełnym - wszystkich drzew drzewostanu dojrzałego, przeznaczonych do usunięcia podczas procesu jego odnowienia. Odsłonięta powierzchnia (zrąb, poręba) jest zazwyczaj odnawiana sztucznie, rzadziej naturalnie w ciągu jednego sezonu wegetacyjnego. Czynności związane z pozyskaniem, przygotowaniem gleby i odnowieniem są wyraźnie rozdzielone w czasie - następują na zrębie kolejno po sobie.
 
 
Posadzony w uprawie dąb jest narażony na różne uszkodzenia
 
Warunki wzrostu dla młodego pokolenia tworzone przez tą rębnię zdecydowanie odbiegają od warunków podokapowych. Nowe pokolenie drzewostanu wzrasta warunkach powierzchni otwartej, lub czasami na części zrębu w warunkach osłony bocznej przylegającego drzewostanu. Rębnia ta sprzyja odnawianiu gatunków światłożądnych i mało wrażliwych na przymrozki.
 
««
Geneza
 
Jak podaje Puchalski, rębnię zupełną zaczęto stosować na szerszą skalę w lasach Europy w XIX wieku. W poprzedzających stuleciach XVI, XVII i XVIII w wielu rejonach naszego kontynentu gospodarka leśna sprowadzała się do eksploatacji surowca drzewnego w sposób bezplanowy, w miejscach dogodnych dla zaspokojenia bieżącego zapotrzebowania. Pod taką presją naturalne procesy (odnowienie naturalne, sukcesja) nie były w stanie odtworzyć drzewostanów. Starodrzew się przerzedzał, a lasy przyjmowały postać obecnie kwalifikowaną jako płazowiny bądź halizny.

Wycięcie takich drzewostanów i posadzenie na ich miejsce nowych drzewek porządkowało gospodarkę leśną, dawało nadzieję na dostawy surowca w przyszłości i utrzymanie lesistości danego obszaru. Do upowszechnienia zrębów zupełnych przyczyniły się również niepowodzenia w stosowaniu rębni częściowej Hartiga do odnawiania drzewostanów sosnowych i świerkowych. Od połowy XIX w silnie przerzedzonych drzewostanach, gdzie zawiodło odnowienie naturalne, na szeroką skalę zaczęto stosować cięcia zupełne i odnawiać sztucznie - na nizinach sosnę, a w górach świerka.

Niekorzystne właściwości rozległych jednogatunkowych drzewostanów (np. podatność na gradację, zmniejszona stabilność mechaniczna) dały o sobie znać dość wcześnie tak, że już pod koniec XIX wieku pojawiła się krytyka rębni zupełnej. Po 200 latach stosowania ujemne aspekty rębni zupełnych są już dobrze poznane, ale jest ona nadal powszechnie stosowana. Na siedliskach ubogich, gdzie sosna powinna być gatunkiem głównym, nie ma lepszej alternatywy dla dalszego stosowania rębni zupełnej.

Powinna to być jednak rębnia zupełna nowej generacji. Należy dążyć do stosowania mniejszych powierzchniowo form rębni zupełnej, a także wzbogacać skład gatunkowy upraw stosownie do możliwości siedliska.

 
««
Zastosowania
 
Ze względu na możliwość ujemnego oddziaływania rębni zupełnej na siedlisko, zaleca się dążenie od ograniczenia jej stosowania. W niżej wymienionych przypadkach odnowienie za pomocą rębni zupełnej nadal wydaje się najlepszym rozwiązaniem:
  • Na siedliskach borowych o glebach suchych i słabo świeżych, gdzie uzyskanie odnowienia naturalnego jest bardzo utrudnione.
  • Na siedliskach silnie zachwaszczonych (np. wrzos, trzcinnik) przewidzianych do odnowienia gatunkami światłożądnymi.
  • W drzewostanach, w których uzyskanie odnowienia naturalnego jest utrudnione ze względu na zwarty podszyt złożony z gatunków o dużej sile odroślowej (czeremcha amerykańska, robinia akacjowa, klon jesionolistny) lub ze względu na stan pokrywy glebowej, degradację gleby itp.
  • W drzewostanach gatunków introdukowanych: sosny Banksa, sosny smołowej, modrzewia japońskiego, dębu czerwonego i jedlicy sinej - w celu wymiany gatunków obcych na rodzime.
  • W drzewostanach, których natychmiastowe wycięcie podyktowane jest względami sanitarnymi.
  • W drzewostanach, w których są lub będą zakładane bloki upraw pochodnych, składające się z gatunków światłożądnych.
 
««
Ograniczenia w stosowaniu
 
W niektórych drzewostanach ze względu na ich sąsiedztwo nie wolno prowadzić rębni zupełnej. W takiej sytuacjach odnowienie lasu musi być prowadzone przy zastosowaniu rębni złożonych minimum w pasie drzewostanu o szerokości 30-40 m przyległym bezpośrednio do chronionych obiektów.

Rębni zupełnej nie należy stosować m. in. w następujących drzewostanach:

  • Znajdujących się wzdłuż głównych szlaków komunikacyjnych (drogi krajowe, wojewódzkie i powiatowe w rozumieniu ustawy z dnia 21 marca 1985 r. o drogach publicznych).
  • Rosnących bezpośrednio przy ciekach i zbiornikach wodnych (źródła i źródliska, rzeki, jeziora, stałe oczka wodne, bagna, torfowiska, mszary, trzęsawiska).
  • Przylegających do miejsc kultu religijnego.
  • Znajdujących się w otulinach rezerwatów i parków narodowych oraz w oddziałach bezpośrednio do nich przylegających.

W drzewostanach sąsiadujących z powierzchnią nieleśną (na brzegu lasu) należy podczas odnawiania zachować odpowiednio ukształtowany brzeg lasu (ekoton). Dotyczy to również miejsc, gdzie powierzchnia leśna sąsiaduje bezpośrednio z zabudową mieszkalną.

 
««
Wytyczne projektowania zrębów
 
  • W trudnych warunkach siedliskowych szerokość zrębu zmniejsza się do dolnej granicy.
  • Gdy projektowany zrąb przecina siedliska borowe o różnym stopniu trudności i różnej żyzności, jego szerokość powinna być dostosowana do warunków najtrudniejszych.
  • Gdy zrąb przebiega wzdłuż całego oddziału, czynnikiem najważniejszym jest szerokość zrębu, w innych wypadkach przy projektowaniu zrębu należy się kierować zasadą, że jego obszar nie powinien przekraczać podanej normy powierzchniowej, a szerokość 80 m.
  • Kierunek posuwania się ze zrębami (kierunek cięć) powinien być przeciwny do panujących wiatrów; inne kierunki cięć mogą być zastosowane tylko w wypadkach uzasadnionych w planie urządzenia lasu (usuwanie resztek drzewostanu, sytuacje poklęskowe, względy krajobrazowe itp.).
  • W rębni zupełnej dopuszcza się jeden wrąb zależnie od wielkości użytkowanego drzewostanu i przyjętej szerokości zrębu; wyjątkowo, w razie niewątpliwie uzasadnionej konieczności przyspieszenia przebudowy drzewostanu, dopuszcza się zakładanie dwóch wrębów.
  • Odległość między wrębami, liczona od ostatniego zrębu bieżącego dziesięciolecia, powinna się równać w zasadzie podwójnej szerokości zrębów przyjętej dla danych warunków.
  • Niedopuszczalne jest zakładanie wrębów w warunkach płytkiego zakorzenienia drzew lub w położeniach o szczególnym nasileniu wiatrów wywalających.
  • W rębniach Ia i Ib przyjmuje się nawrót cięć co najmniej 4 lata, natomiast w rębni Ic zakładanie kolejnych zrębów uzależnia się od stanu odnowienia na poprzednim zrębie; zaleca się dążyć do utrzymania 4 do 5-letniego nawrotu cięć.
  • Niedopuszczalne jest zakładanie nowego zrębu w sytuacji, gdy na bezpośrednio przylegająca uprawa ma cechy nieudanej.
  • Przy stosowaniu rębni zupełnej zaleca się zatokowy lub schodkowy przebieg linii zrębowej, co korzystnie modyfikuje warunki mikroklimatu (światło, temperatura, wilgoć) i sprzyja gatunkom domieszkowym; należy przy tym brać pod uwagę wzrost zagrożenia drzew obrzeżnych od wiatru.
 
 
Czasowe pozostawienie wysuniętego fragmentu otaczającego drzewostanu poprawia warunki mikroklimatyczne na przyległej części zrębu
 
««
Pozostawianie niektórych drzew
 
Nasienniki na zrębie
 
Rząd daglezji pozostawiony na brzegu odnawianej powierzchni
 
W rębni zupełnej stosuje się w zasadzie odnowienie sztuczne sadzeniem lub siewem, z zaleceniem wykorzystywania obsiewu bocznego. W drzewostanach o dobrej jakości i miejscowego pochodzenia zaleca się odnowienie naturalne z pozostawianych nasienników w formie drzew pojedynczych (20-40 szt/ha) lub kęp drzew na części zrębu oddalonej od ściany pozostającego drzewostanu, które mogą być usunięte po uzyskaniu samosiewu lub pozostawione do następnej kolei rębu jako przestoje.

Na co najmniej 5% powierzchni manipulacyjnej pasa zrębowego należy pozostawić starodrzew wraz z jego dolnymi warstwami.

Nowe podejście do realizacji rębni zupełnej pozwala także na pozostawianie na całym zrębie kęp podrostu i nalotu oraz drzew dziuplastych, drzew gatunków rzadkich i o znaczeniu biocenotycznym, takich jak wiązy, cis, limba, czereśnia ptasia, dzika jabłoń, grusza itp. wraz z niezbędną osłoną.

 
««
Ocena
 
Efektem stosowania rębni zupełnej mogą być rozległe kompleksy drzewostanów o uproszczonej strukturze i niskich walorach krajobrazowych
 
Za prof. Włoczewskim można stwierdzić, że zalety rębni zupełnej odnoszą się głównie do spraw bieżących i są osiągane kosztem występowania i działania wad, które przez wiele dziesiątków lat ciążą nad prawidłowym rozwoju życia i wydajności lasu.

Do zalet rębni zupełnych można zaliczyć łatwość wykonania, koncentracja prac, brak istotnych strat w młodym pokoleniu związanych ze ścinką i zrywką, możliwość mechanizacji prac, przejrzysty układ przestrzenny, szybki wzrost odnowień gatunków światłożądnych niewrażliwych na przymrozki oraz łatwość kontroli administracyjnej.

Wady rębni zupełnych to niekorzystne warunki wzrostu dla gatunków wymagających w młodości osłony, zagrożenie powierzchni manipulacyjnej erozją wietrzną, zagrożenie powierzchni manipulacyjnej erozją wodną, zagrożenie wtórnym zabagnieniem na siedliskach podmokłych, przesuszenie wierzchnich warstw gleby, a także silna ekspansja roślinności zielnej.

 
««
Formy
 
Rozmieszczenie gatunków w uprawie na zrębie powinno uwzględniać ich wymagania ekologiczne
 
Lokalizacja płatów domieszek na zrębie powinna być odpowiednio zaplanowana
 
Aktualnie obowiązujące w Państwowym Gospodarstwie Leśnym Zasady Hodowli Lasu (z roku 2003) wyróżniają trzy formy rębni zupełnej: wielkopowierzchniową Ia, pasową Ib oraz smugową Ic.

Rozróżnienia poszczególnych form dokonano na podstawie wielkości powierzchni zrębowej. Nazwy form nawiązują do elementów przestrzennych rębni (smuga, pas), ale nie do końca konsekwentnie - dla formy rębni o największej powierzchni odnowieniowej nie użyto określenia „strefowa”, zachowując tradycyjną nazwę „wielkopowierzchniowa”, dobrze oddającą istotę tej formy rębni.

Na następnych stronach tej części poradnika znajdują się dalsze wyjaśnienia odnośnie poszczególnych form rębni zupełnej.

««