Urodzaj nasion drzew leśnych
 
Autor strony: S. Tarasiuk
 
Wiek początku obradzania     Częstość lat nasiennych     Prognozowanie urodzaju nasion     Jakość siewna nasion i metody jej podwyższania    
 
 
 
Wyłączone drzewostany nasienne to ważny element ochrony zasobów genetycznych rodzimych populacji drzew
 
Polska ma jedną z najcenniejszych genetycznie baz nasiennych wielu podstawowych gatunków lasotwórczych: sosna, świerk, modrzewie, dęby, buk, olsze, lipa drobnolistna. Stanowią ją wyłączone drzewostany nasienne (WDN, ponad 15 tys. ha), gospodarcze drzewostany nasienne (GDN, ok. 240 tys. ha), drzewostany zachowawcze oraz ponad 10 tys. drzew doborowych.

Jakość genetyczna drzewostanów postawowych gatunków lasotwórczych (sosny, świerka, modrzewia i buka) jest zróżnicowana przestrzennie w lasach Polski. Oprócz najcenniejszych populacji, występują również niepożądane (obcego pochodzenia, np. modrzew alpejski, negatywy itd.)

Niedopuszczalne jest stosowanie w odnowieniu lasu nasion niewiadomego pochodzenia.

 
 
Plantacje nasienne stają się konieczne w przypadku braku lub niedoboru lokalnej bazy nasiennej gatunku
 
W odniesieniu do niektórych gatunków, zwłaszcza modrzewia, dużą rolę jako baza nasienna odgrywają plantacje nasienne. Zajmują one - łącznie dla wszystkich gatunków lasotwórczych - ponad 2000 ha. W ostatnich latach od 40 do 50% nasion Md wykorzystywanych w polskim leśnictwie pochodzi właśnie z plantacji nasiennych.
 
««
Wiek początku obradzania
 
Wiek początku fazy obradzania nasion zależy od następujących czynników:
  • Gatunek. Z reguły gatunki klimaksowe, ciężkonasienne osiągają ten wiek później niż pionierskie, lekkonasienne.
  • Pochodzenie. Drzewa powstałe w wyniku rozmnażania wegetatywnego (odrośli, szczepów itp.) obradzają szybciej niż tzw. ziarnówki.
  • Pozycja biosocjalna. Drzewa z drzewostanu podrzędnego często w ogóle nie obradzają nasion.
  • Ogólna kondycja fizjologiczna. Drzewa poddane stresowi (suszy, podtopieniu itp.) wcześnie wchodzą w fazę generatywną.
 
 
Na plantacjach nasiennych drzewa obradzają w dużo młodszym wieku niż w zwartych drzewostanach
 
««
Częstość lat nasiennych
 
Drzewa leśne naszej strefy klimatycznej charakteryzują się cyklicznością urodzaju nasion. Lata obfitego urodzaju nasion występują z różną częstotliwością, zależną od wielu czynników. Jednym z nich jest położenie drzewostanów - w obszarach skrajnie trudnego klimatu, wysuniętych daleko na północ lub wysoko w górach, drzewa tylko wyjątkowo tworzą żywotne nasiona. Częściej obradzają nasiona gatunki lekkonasienne niż ciężkonasienne.

Częstość lat nasiennych i obfitość obradzania nasion bardzo się różnią: w zwartym drzewostanie drzewa obradzają rzadziej niż te rosnące bez zwarcia. Praktycznie nie zdarza się, aby przez 2 lata z rzędu był obfity urodzaj nasion. Uwarunkowania lat nasiennych są nie w pełni poznane i pozostają poza kontrolą człowieka: nawet na plantacjach nasiennych są lata głuche i lata obfitego urodzaju.

W ostatnich dekadach coraz częściej obserwuje się rozchwianie rytmiki obradzania niektórych gatunków drzew leśnych. Świerk i modrzew na dużych obszarach nie obradzają przez wiele lat z rzędu, co powoduje trudności z zaspokojeniem potrzeb na nasiona tych gatunków. Rzadkie i nieregularne lata nasienne są szczególnie uciążliwe dla leśników w przypadku dębów - gatunków o dużych nasionach, których praktycznie nie daje się przechowywać długoterminowo. Roczne zapotrzebowanie na nasiona dębów wynosi ok. 650 ton, tymczasem urodzaj dębu szypułkowegp zdarza się średnio co 3-8 lat, a bezszypułkowego - nawet co 5-8 lat.

 
««
Prognozowanie urodzaju nasion
 
Prognozę urodzaju należy wykonać zawsze wtedy, gdy zbiór nasion i dalsze postępowanie z nimi jest kosztowne - np. gdy nasiona zbiera się z drzew stojących, wymagają one specjalistycznej aparatury do przechowywania itp.

Prognoza urodzaju - z reguły mało wiarygodna - jest możliwe już na etapie zawiązywania pączków kwiatowych. Jednak pewne wyniki daje jedynie zbiór próbny, połączony z szybką oceną i następującą po niej ewentualną decyzją o zbiorze.

Warto jest wykorzystywać urodzaj obfity i średni. Urodzaj mały lub z pojedynczych drzew czy grup drzew należy uznać za bezwartościowy.

Nasiona, które mają dać naturalne odnowienia, po opadnięciu z drzew rozprzestrzeniają się na różne odległości i w końcu tworzą banki nasion w glebie. W sprzyjających warunkach kiełkują.

 
 
W drzewostanach odnawianych naturalnie w ściółce leśnej gromadzą się banki nasion wielu gatunków
 
Część nasion - przeznaczonych do sztucznego odnowienia - jest zbierana: z drzew stojących (np. jodła, wiele gatunków w WDN), z drzew ściętych (np. sosna, świerk i modrzew na zrębach jesienno-zimowych) lub spod drzew (dęby). Istnieją też mniej rozpowszechnione metody zbioru nasion, takie jak instalowanie chwytników wokół pni drzew matecznych.
 
««
Jakość siewna nasion i metody jej podwyższania
 
Jako miary wartości siewnej nasion wykorzystuje się głównie energię i zdolnością kiełkowania. Wartość siewna może być regionalnie silnie zróżnicowana. Nasiona sosny zwyczajnej zebrane w tym samym roku mogą - w zależności od regionu kraju - być sklasyfikowane w szerokim przedziale od I klasy do poniżej III klasy jakości.

Nasiona bardzo cenne lub drogie w zbiorze należy poddać ocenie jakości przed zbiorem lub wysiewem. Szczególnie takie gatunki jak jedlica (daglezja) - metodami typu IDS lub Prevac.

««