Warunki panujące na małym zrębie o kształcie wydłużonym
 
Autor strony: L. Bolibok
 
Mikroklimat smugi wschodniej     Mikroklimat smugi zachodniej     Mikroklimat smugi południowej     Mikroklimat smugi północnej    
 
 
 
Po usunięciu drzewostanu poprzedniej generacji na wąskim zrębie smugowym, typowe cechy klimatu wnętrza lasu nie zanikną całkowicie, o ile taki zrąb będzie przylegał do drzewostanu mogącego ten zrąb osłonić.

Zasięg wpływu ściany drzewostanu na powierzchnię zrębu związany jest z długością cienia rzucanego przez drzewostan. Na długość cienia ma wpływ wysokość drzewostanu, szerokość geograficzna na jakiej znajduje się powierzchnia zrębowa, a także jej wystawa (nachylenie powierzchni zrębu w określonym kierunku geograficznym). Wymienione czynniki mogą również powodować zróżnicowanie powierzchni smugi pod względem długości trwania ocienienia, zarówno w cyklu dobowym jak i rocznym.

 
 
Bliskość ściany drzewostanu łagodzi warunki mikroklimatyczne na zrębie
 
Nawet jeżeli dwie smugi są ocieniane przez taki sam czas, to warunki wzrostu odnowień na nich mogą być różne, ze względu na porę dnia w jakiej smuga jest ocieniona. Czynnikiem różnicującym smugi pod tym względem jest usytuowanie powierzchni odnowieniowej. Powierzchnie zrębowe usytuowane przy wschodnim brzegu drzewostanu będą otrzymywać światło bezpośrednie w godzinach przedpołudniowych, a powierzchnie usytuowane przy brzegu zachodnim w godzinach popołudniowych.

Mikroklimatyczne warunki wzrostu odnowień na takiej powierzchni zależą w dużym stopniu od tego, do jakiego brzegu drzewostanu osłaniającego przylega taki zrąb - ale ma to związek nie tylko z oświetleniem. Poniżej przedstawiono typowe cechy i wzajemne różnice wąskich zrębów (smug) przylegających z różnych stron do ściany starego drzewostanu.

 
««
Mikroklimat smugi wschodniej
 
Na smudze wschodniej światło bezpośrednie dociera do uprawy w godzinach porannych. Dostarczona w ten sposób energia cieplna powoduje szybkie wyparowanie rosy i szybki spadek wilgotności powierza w powietrzu otaczającym aparat asymilacyjny odnowień. W przypadku niedostatku wody w glebie drzewka mogą reagować na to zamknięciem aparatów szparkowych, co ogranicza fotosyntezę mimo dobrych warunków świetlnych w następnych godzinach.

Czynnikiem, który dodatkowo może pogorszyć warunki wilgotnościowe na smudze wschodniej jest cień opadowy. Jest to zjawisko zatrzymywania opadów niesiony przez zachodnie wiatry przez osłaniający drzewostan. Jak podaje prof. Tomanek, dopiero w pewnej odległości od ściany drzewostanu wielkość opadów staje się porównywalna z wielkością opadów na powierzchni otwartej.

Ponadto duży dostęp światła bezpośredniego w godzinach porannych może powodować nasilenie szkód w okresie występowania przymrozków. Puchalski zwraca uwagę, że wprawdzie przyległy drzewostan chroni odnowienie na smudze przed niekorzystnym działaniem wiatrów zachodnich, jednak jest ono wystawione na „przymrozki powrotne" powodowane przez napływ zimnego powietrza niesionego z północnego wschodu.

Przylegający drzewostan może chronić smugę wschodnią przed wypromieniowaniem ciepła mniej więcej w odległości do 0.5h i w ten sposób zabezpieczać odnowienie przed przymrozkami radiacyjnymi. Zdaniem doc. Puchalskiego smuga północno-wschodnia, będąc bardziej ocieniona, zabezpiecza odnowienia w większej odległości - nawet do 0.75h.

 
««
Mikroklimat smugi zachodniej
 
Smuga przy zachodniej ścianie drzewostanu otrzymuje światło bezpośrednie w godzinach popołudniowych. Odnowienie zadowalające się światłem rozproszonym ma na niej w godzinach porannych lepsze warunki wzrostu niż na smudze wschodniej.

Ponadto gleba silnie nagrzana w godzinach popołudniowych, oddając w nocy to ciepło ogranicza negatywne oddziaływanie przymrozków.

Na smudze zachodniej praktycznie nie występuje zjawisko cienia opadowego, więc zaopatrzenie w wilgoć mogło by być lepsze, gdyby nie działanie wiatrów wiejących z kierunku zachodniego, które mogą wzmagać transpirację odnowień.

W przypadku smugi zachodniej szczególnie dużego znaczenia nabiera efekt ekologiczny rębni oddziaływujący na drzewostany otaczające. Ze względu na przyjęty w Polsce na niżu kierunek cięć „pod wiatr" (ze wschodu na zachód), takie smugi rzadko są zakładane. Otwarcie ściany lasu na działanie silnych zachodnich wiatrów jest zagrożone dużym ryzykiem uszkodzenia lub całkowitego zniszczenia drzewostanu osłaniającego.

 
««
Mikroklimat smugi południowej
 
Drzewostan przylegający do smugi południowej nie hamuje dostępu bezpośredniego światła słonecznego do powierzchni zrębu. Również smugi południowo-wschodnie oraz południowo-zachodnie w małym stopniu są ocieniane przez przylegający drzewostan.

Efekt ekologiczny takiej powierzchni w odniesieniu do odnowienia jest bardzo zbliżony do warunków powierzchni ekologicznie dużej, a na brzegu południowym warunki można by uznać nawet za gorsze ze względu na oddziaływanie promieniowania odbitego oraz systemów korzeniowych drzew drzewostanu przyległego.

Na przesuszonej glebie udatność odnowień naturalnych jest niska. Jeśli wilgoć jest w danej lokalizacji czynnikiem ograniczającym udatność odnowienia, to smuga południowa będzie mało przydatna przy naturalnym odnowieniu lasu. Uwaga ta dotyczy większości siedlisk świeżych na niżu. W lokalizacjach gdzie długość sezonu wegetacyjnego jest czynnikiem ograniczającym bardziej niż wilgotność (np. w wysokich położeniach górskich), smuga południowa może okazać się jednak bardzo przydatna.

 
««
Mikroklimat smugi północnej
 
Na smudze północnej ocieniający wpływ sąsiadującego drzewostanu zaznacza się najsilniej.

Rosa w godzinach porannych pod ocienieniem drzewostanu paruje wolno. Śnieg zalega tu dłużej i wolniej topnieje, więc gleba może lepiej nasycić się wodą.

Bardzo ograniczony dostęp światła bezpośredniego - a co za tym idzie ciepła - powoduje, że bilans wilgotnościowy takiej smugi jest szczególnie korzystny. Na smudze pólnocnej panują dobre warunki do kiełkowania i wczesnej fazy wzrostu nalotów. Najmłodsze odnowienia są wrażliwe szczególnie na przesychanie, a dopiero po kilku latach rozwijający się system korzeniowy może napotkać trudności z zaspokojeniem zapotrzebowania drzewek na wodę.

Oczywiście, to co jest zaletą tej smugi na obszarach nizinnych Polski, może - ze względu na niedobór ciepła - być jej wadą w wysokich położeniach górskich.

««