Rębnia stopniowa gniazdowa IVa
 
Autorzy strony: B. Brzeziecki, J. Zajączkowski, S. Drozdowski
 
Geneza i zastosowanie     Technika cięć     Ład przestrzenny     Warunki środowiska     Główne zalety     Ograniczenia w stosowaniu     Schemat rębni IVa w Zasadach Hodowli Lasu    
 
 
 
Rębnia IVa pozwala na uzyskanie drzewostanów wielogatunkowych, złożonych przede wszystkim z gatunków cienioznośnych, o grupowej i kępowej formie zmieszania, różnowiekowych, przejściowo również wyraźnie zróżnicowanych wysokościowo.

Rębnia ta pozwala na dostosowanie czasu i miejsca inicjowania odnowienia różnych gatunków do istniejącego w drzewostanie zróżnicowania warunków siedliskowych. Zapewnia także utrzymanie trwałej osłony gleby i mikroklimatu wnętrza lasu.

 
Schemat rębni stopniowej gniazdowej IVa - widok z boku
 
Schemat rębni stopniowej gniazdowej IVa - widok z góry
 
««
Geneza i zastosowanie
 
Jest to najstarsza forma rębni stopniowej. Została wypracowana w II połowie XIX wieku w Bawarii przez K. Gayera (tzw. rębnia bawarska schematyczna). Do praktyki gospodarstwa leśnego w Polsce rębnię tą wprowadzono w V wydaniu Zasad Hodowli Lasu z 1988 r.

Rębnię tą można stosować w celu uzyskania drzewostanów bukowo-jodłowych z niewielkimi domieszkami świerka i gatunków światłożądnych (So, Md), jak również drzewostanów z dominacją jodły. Rębnię IVa można projektować w różnych warunkach terenowych - zarówno nizinnych, jak i górskich - jednak z wyjątkiem bardzo stromych stoków oraz miejsc narażonych na silne wiatry.

 
««
Technika cięć
 
Cięcia przygotowawcze należy rozpoczynać wcześnie i prowadzić systematycznie, aby umożliwić rozwój dużych i silnych koron. Ma to zapewnić ich odporność na wiatry i okiść oraz obfite obradzanie podczas długiego okresu prowadzenia cięć odnowieniowych. Poprzez doprowadzenie ciepła do wnętrza drzewostanu, stymulujące rozkład próchnicy nadkładowej, cięcia te mają również ułatwić dostęp nasion do mineralnej warstwy gleby, a przez to poprawić skuteczność obsiewu. W cięciach przygotowawczych usuwa się drzewa chore i osłabione, słabo przyrastające oraz niepożądane fenotypy i domieszki. Pozostawia się natomiast drzewa grube, tworzące szkielet drzewostanu, a także drzewa z niższych warstw (drzewostan podrzędny).

W rębni stopniowej gniazdowej przewiduje się zakładanie cięciem częściowym małych ośrodków odnowieniowych - luk (do 2 arów) lub małych gniazd (2-5 arów). Początkowa szerokość owalnej powierzchni cięcia nad ośrodkiem odnowieniowym nie powinna być większa niż 60% wysokości drzewostanu. Wybierając konkretne lokalizacje ośrodków, przede wszystkim wyszukujemy istniejące już płaty odnowień, a poza tym - fragmenty terenu z glebą o odpowiedniej sprawności.

Liczbę i odstępy ośrodków odnowieniowych należy dostosować do przewidzianego okresu odnowienia, częstości obradzania gatunku panującego oraz udostępnienia terenu. Mniej ośrodków zakładamy, jeśli przewidujemy trudności ze zrywką między istniejącymi płatami, gdy spodziewamy się częstych lat nasiennych lub gdy okres odnowienia ma być dłuższy, np. ze względu na duży planowany udział jodły w odnowieniu. Dla uniknięcia szkód w odnowieniu, początkowe odstępy ośrodków nie powinny być mniejsze niż 50 m.

Ośrodki odnowieniowe są stopniowo poszerzane, głównie przy pomocy cięć brzegowych. Poczatkowo poszerzanie powinno być koncentryczne (wokół gniazd), natomiast w późniejszych etapach ekscentryczne, z przewagą kierunku południowego - zwłaszcza dla gatunków o dużej cienioznośności. Ostateczne łączenie płatów odnowień następuje poprzez likwidację oddzielających je "firanek" i kęp starodrzewu. Po cięciu uprzątającym często konieczne są sztuczne uzupełnienia, co jest okazją do wprowadzenia gatunków domieszkowych.

Ogólny okres odnowienia trwa 30-40 lat, niekiedy dłużej. Ze względu na wzrastające pod koniec okresu odnowienia ryzyko szkód od wiatru i pogarszające się warunki mikroklimatyczne, zaleca się w tej rębni pozostawianie pasa ochronnego na dowietrznym brzegu drzewostanu.

 
 
Naturalne odnowienie jodły i buka
 
««
Ład przestrzenny
 
Ośrodki odnowieniowe zakłada się najczęściej w wydzielonej strefie o szerokości 100-200 m. W przypadku mniejszych wydzieleń odnowieniem można objąć cały drzewostan. W warunkach nizinnych strefy powinny być prostopadłe do kierunku panujących wiatrów, natomiast w warunkach górskich - równolegle do warstwic (z góry do dołu) przy mniejszych spadkach, a prostopadle do warstwic przy większych spadkach.

Granice stref należy dostosowywać do konfiguracji terenu, aby jak najlepiej zabezpieczyć powstające ściany drzewostanu przed wiatrem. Można je prowadzić lokalnymi grzbietami i fałdami terenu, wzdłuż dróg lub innych miejsc o nieco rozrzedzonym, a przez to bardziej odpornym na wiatr drzewostanie.

Inaczej niż w pierwotnych zaleceniach sformułowanych dla tej rębni przez K. Gayera, zaleca się obecnie narzucanie sztucznego ładu przestrzennego, polegającego na kolejnym inicjowaniu odnowienia w odpowiednich częściach drzewostanu:

  • Od wnętrza wydzielonych stref - na terenach równinnych oraz przy niewielkich spadkach terenu
  • Od miejsc najwyżej położonych - na terenach o większych różnicach wysokości, gdy strefa położona jest prostopadle do kierunku warstwic.
  • W całym wydzieleniu (drzewostanie) równocześnie - gdy odnowieniem objęte są większe kompleksy jednowiekowych drzewostanów.
 
««
Warunki środowiska
 
Warunki środowiska w rębni stopniowej są zróżnicowane w czasie i przestrzeni, kształtując się pod wpływem czasowej osłony górnej, zanikającej na stopniowo poszerzanych lukach i gniazdach , a także pod wpływem wszechstronnej osłony bocznej zwartego drzewostanu.

Początkowo są one bardzo zbliżone do warunków wnętrza drzewostanu (mniejszy niedosyt wilgotności, osłabione parowanie, większa wilgotność gleby, mniejsze ruchy powietrza, większa zawartość dwutlenku węgla). Z czasem ulegają systematycznym, dość powolnym zmianom, upodabniając się do warunków powierzchni otwartej.

 
««
Główne zalety
 
  • Dzięki naturalnemu sposobowi odnowienia możliwe jest zachowanie potomstwa miejscowych ekotypów drzew.
  • Wykorzystanie wielu lat nasiennych stwarza możliwość uzyskania drzewostanów zróżnicowanych wiekowo.
  • Uzyskuje się drzewostany wielogatunkowe, z dominacją gatunków cienioznośnych, o korzystnej - kępowej i grupowej formie zmieszania.
  • W porównaniu z rębnią częściową: łatwiejsza jest ścinka i zrywka drzew, mniejsze szkody w podrostach, większe wykorzystanie przyrostu z prześwietlenia, większa elastyczność w wyborze czasu i miejsca inicjowania odnowienia.
 
««
Ograniczenia w stosowaniu
 
W późnych etapach rębni IVa narastają problemy ze zrywką, szkodami od wiatru i zachwaszczeniem
 
  • Na późniejszych etapach poszerzania ośrodków odnowieniowych dochodzi do wielokierunkowego odsłaniania ścian drzewostanu oraz pogorszenia warunków edaficznych i mikroklimatycznych, co może powodować problemy z uzyskaniem samosiewu na północ i wschód od istniejących płatów odnowień.
  • U drzew rosnących w otoczeniu ośrodków odnowieniowych zdarzają się przypadki zgorzeli, zasychania wierzchołków i zmniejszenia przyrostu z prześwietlenia.
  • Rosnące w późnych etapach odnowienia problemy z uzyskiwaniem samosiewów powodują konieczność stosowania uzupełniających odnowień sztucznych.
  • Wraz z postępem odnowienia wzrasta ryzyko wiatrołomów i wywrotów oraz szkód w odnowieniach w wyniku ścinki i zrywki drzew.
 
««
Schemat rębni IVa w Zasadach Hodowli Lasu
 
Wskaż poniższy symbol prezentacji, aby zobaczyć powiększoną, barwną i opatrzoną komentarzami wersję schematu tej rębni, włączonego do ostatniego wydania Zasad Hodowli Lasu.
 
Rębnia IVa - ilustracje z ZHL 2003
««