Rębnie a siedliska rzadkich roślin
 
Autor strony: M. Orzechowski
 
Czym większa różnorodność środowisk tym więcej rzadkich gatunków roślin     Zagrożenia dla istniejących stanowisk     Szansa na przetrwanie dla rzadkich roślin leśnych    
 
 
Czym większa różnorodność środowisk tym więcej rzadkich gatunków roślin
 
W lasach Polski obserwowany jest spadek zróżnicowania gatunkowego runa leśnego. Ma to związek z zaniechaniem procesów degradujących las (wypas i grabienie ściółki), które oprócz działań negatywnych miały wpływ na zwiększenie różnorodności. Przejawiało się to w zróżnicowaniu warunków świetlnych (np. poprzez zgryzanie podrostów) lub rozprzestrzenianiu się gatunków światłolubnych (przenoszenie nasion przez wypas na łąkach i w lasach).
 
 
Enklawy łąk i okrajki wzbogacają biologicznie i krajobrazowo całe kompleksy leśne
 
Zubożenie składu gatunkowego runa wynika także ze zmniejszania się ilości halizn, płazowin, śródleśnych łąk likwidowanych w przeszłości w ramach intensyfikacji gospodarki leśnej oraz procesów naturalnych związanych ze spadkiem poziomu wód gruntowych. Umiejętne stosowanie cięć rębnych z zachowaniem grup przestojów i respektowaniem mikrozróżnicowania siedliskowego może w przyszłości doprowadzić do wzrostu zróżnicowania mozaiki środowisk i w rezultacie do zwiększenia różnorodności gatunkowej runa.
 
««
Zagrożenia dla istniejących stanowisk
 
Wybór sposobu zagospodarowania lasu i wynikającego z niego rodzaju rębni w realny sposób oddziałuje na stan zasobów gatunków rzadkich i chronionych.
 
 
Pozostawienie przez frez fragmentów nienaruszonej ściółki ułatwia przetrwanie rzadkich roślin i fauny naglebowej
 
Zagrożenia powstające przy prowadzeniu cięć rębnych można podzielić na dwie kategorie.
  • Wykonywanie cięć rębnych, prac zrywkowych i przygotowania gleby pod nasadzenia niesie ze sobą ryzyko fizycznego zniszczenia osobników i stanowisk gatunków. Narażone są wtedy na wydeptanie, wyrwanie zrywaną kłodą, wyoranie czy zmielenie frezem glebowym.
  • Poważniejsza w skutkach jest kategoria zagrożeń związana ze zmianami warunków środowiskowych w wyniku przeprowadzonych prac. Zmiany takie mogą mieć różną intensywność i siłę oddziaływania na rzadkie gatunki flory. Gatunki te wykazują zwykle niską tolerancję na zmiany środowiskowe. Rębnie zupełne wraz z przygotowaniem gleby pełną orką są przykładem zmian krótkotrwałych, ale bardzo intensywnych. Rozległe, zwarte młodniki powstałe w wyniku takich cięć są pierwszą fazą długotrwałego „okresu cienia" w dnie lasu. Słońce dojdzie tam za 20-40 lat w zależności od składu gatunkowego i nasilenia cięć pielęgnacyjnych. Przykładem rzadkiego i chronionego gatunku flory reagującego na tego rodzaju zmiany jest sasanka otwarta (Pulsatilla patens), która swoje efemeryczne stanowiska lokuje w tym czasie głównie przy drogach leśnych lub w lukach drzewostanów sosnowych.
 
 
Sasanka - przykład rzadkiego gatunku leśnego wymagającego dużo światła
 
Dojście do zwarcia odnowienia naturalnego pod okapem drzewostanu także rozpoczyna długotrwały okres silnego ocienienia dna lasu co nie pozostaje bez wpływu na skład zubożonego runa. Podobny skutek daje wprowadzanie podsadzeń. Szczególnie wrażliwe są w takiej sytuacji gatunki światłolubne związane z zanikającym zbiorowiskiem świetlistej dąbrowy (Potentillo albae - Quercetum).
 
 
Pięciornik biały (Potentilla alba) występuje w runie dojrzałego zespołu świetlistej dąbrowy
 
Cięcia zupełne na siedliskach bagiennych doprowadzają niekiedy do radykalnych, bardzo intensywnych zmian w postaci długotrwałego zalania zrębu. Próby odnowienia na takiej powierzchni zmuszają do przeprowadzenia zabiegów melioracyjnych - niedopuszczalnych z przyrodniczego punktu widzenia. Radykalna zmian środowiska może doprowadzić do wyginięcia roślinności torfowiskowej.
 
««
Szansa na przetrwanie dla rzadkich roślin leśnych
 
Szczególne bogactwo biologiczne siedlisk podmokłych zasługuje na ochronę
 
Na mocy rozporządzenia Ministra Środowiska z 9 lipca 2004 w sprawie dziko występujących gatunków roślin, wykonywanie cięć rębnych, jak i inne czynności związane z prowadzeniem racjonalnej gospodarki leśnej są zwolnione z przestrzegania zakazów związanych z występowaniem chronionych gatunków flory. W ustawie sformułowane jest jednak zastrzeżenie, że zwolnienie takie dotyczy tylko sytuacji, gdy "technologia prac uniemożliwia przestrzeganie tych zakazów".

Technologia prac odnowieniowych może jednak i powinna być na tyle elastyczna, aby respektować wymogi zachowania stanowisk gatunków rzadkich i chronionych. Zasady Hodowli Lasu stwarzają możliwość ochrony przed zniszczeniem w trakcie cięć rębnych istniejących stanowisk gatunków rzadkich i chronionych. W wyniku rozpoznania rozmieszczenia stanowisk na powierzchni działki objętej cięciami rębnymi można tak rozlokować kępy starodrzewu lub nawet pojedyncze, pozostające do następnej kolei rębu drzewa, aby zminimalizować zmiany w otoczeniu rośliny chronionej i nie narażać jej na ryzyko zniszczenia.

 
 
Wyłączone z użytkowania fragmenty starodrzewu stają się ostoją rzadkich gatunków roślin i zwierząt
 
Przeciwdziałanie zagrożeniom mechanicznym może także odbywać się na drodze zmniejszania powierzchni manipulacyjnych, ograniczaniu powierzchni jednoczesnych zrębów zupełnych. Rozwiązaniem o najmniejszym ryzyku wystąpienia szkód mechanicznych jest oczywiście stosowanie rębni przerębowej. Cięcia przerębowe stosowane być mogą jednak w bardzo ograniczonej puli drzewostanów (głównie jodłowych).

Aktywne kształtowanie różnorodności gatunkowej runa wymaga jednak przede wszystkim tworzenia mozaiki środowisk. Wśród istotnych dla roślin runa czynników środowiskowych, którymi możemy sterować na pierwszym miejscu jest światło. Jego dopływ zależny jest od zwarcia drzewostanu a więc i od fazy rozwojowej - od wieku drzew. Czym większe będzie zróżnicowanie wiekowe uzyskane w wyniku przeprowadzonej rębni, tym większa będzie szansa na różnorodność gatunkową runa. Dzięki temu stworzone także będą warunki dla istnienia siedlisk gatunków rzadkich i chronionych.

««