Rębnie II częściowe
 
Autorzy strony: B. Brzeziecki, L. Bolibok
 
Geneza     Przestrzenna organizacja cięć     Szlaki zrywkowe     Wykorzystanie dolnych warstw     Zalety     Ograniczenia w stosowaniu     Mniej wskazane lokalizacje    
 
 
 
Odnowienie sosny w rębni częściowej
 
Rębnia częściowa zakłada odnowienie naturalne w oparciu o obsiew górny w warunkach osłony drzewostanu macierzystego. Warunki wzrostu odnowienia są modyfikowane przez raczej równomierne usuwanie części drzew z całości odnawianej powierzchni.

Zasadniczo wykorzystuje się jeden rok nasienny (wyjątkowo dalsze lata dobrego urodzaju) i ewentualne uzupełnienia przez odnowienie sztuczne. Prowadzi to do powstawania drzewostanów jednowiekowych lub mało zróżnicowanych wiekowo, zazwyczaj zdominowanych przez gatunek, którego rok nasienny był wykorzystany.

W miarę wzrostu odnowienia i zwiększania się jego wymagań świetlnych w kolejnych nawrotach cięć częściowych przerzedza się drzewostan osłaniający aż do jego usunięcia (z wyjątkiem kęp starodrzewu), gdy przestaje on być potrzebny jako osłona.

Rębnie częściowe mogą być stosowane zarówno w drzewostanach gatunków ciężkonasiennych lub światłożądnych, ale nawrót cięć i ilość pobieranej w ramach cięć masy muszą być dostosowane do wymagań odnawianych gatunków. Ze względu na duże zagrożenie szkodami od wiatru, możliwości wykorzystania rębni częściowych w drzewostanach świerkowych są bardzo ograniczone.

Obowiązujące Zasady Hodowli Lasu polecają do stosowania - zależnie od wyjściowego i docelowego składu gatunkowego - następujące formy rębni częściowej: wielkopowierzchniową (IIa), pasową (IIb), smugową (IIc) oraz gniazdową (IId). Ich szczegółowe omówienia znajdują się na dalszych stronach tej części poradnika.

 
««
Geneza
 
Jak podaje prof. Bernadzki, cięcia odnowieniowe o charakterze zbliżonym do cięć częściowych były już stosowane we Francji i Niemczech już w XV wieku. Początkowo polegały one na pozostawianiu na powierzchni zrębowej określonej liczby drzew nasiennych. W drugiej połowie XVIII i w pierwszej połowie XIX wieku ukształtował się podział cięć częściowych na trzy zabiegi o różnych celach: cięcie obsiewne, cięcie prześwietlające oraz cięcie uprzątające.

Na początku XIX wieku tak określona rębnia częściowa była dominującą formą zagospodarowania lasu, stosowaną we wszystkich rodzajach drzewostanów. W drzewostanach bukowych, dębowych i mieszanych złożonych z buka jodły i świerka rębnia ta dawała dobre efekty, natomiast w drzewostanach świerkowych i sosnowych częste były niepowodzenia. Dało to impuls do upowszechnienia się rębni zupełnych w tego typu drzewostanach.

Doświadczenia ze stosowaniem rębni częściowej w drzewostanach jodłowych były pozytywne, ale stwierdzono w nich konieczność wydłużenia okresu odnowienia i zróżnicowania nasilenia cięć w przestrzeni, co lepiej odpowiadało wymaganiom ekologicznym jodły.

 
««
Przestrzenna organizacja cięć
 
Ład przestrzenny w rębni częściowej ma podobny charakter jak w rębni zupełnej. Strefy, pasy bądź smugi powinny być położone względem siebie tak, żeby bardziej przerzedzone fragmenty były osłonięte przez mniej przerzedzone, bądź przez sąsiedni jeszcze nie odnawiany drzewostan.

Kierunek prowadzenia cięć częściowych powinien być przeciwny do kierunku niebezpiecznych w danym terenie wiatrów

 
««
Szlaki zrywkowe
 
Aby zminimalizować szkody w odnowieniu związane z usuwaniem dojrzałych drzew, konieczne jest założenie sieci szlaków zrywkowych. Spotykane czasami ograniczanie się do wykorzystania jedynie już istniejącej sieci dróg leśnych powoduje, że oszczędności związane z wykonaniem szlaków technologicznych skutkują stratami w odnowieniu i koniecznością kosztownych uzupełnień po cięciach uprzątających.

Przy ocenie konieczności rozbudowy istniejącej sieci szlaków technologicznych należy uwzględnić czy obejmują one swym zasięgiem cała odnawianą powierzchnię i czy są oddalone od siebie nie więcej jak 1-1.5h.

Szlaki (koleiny) nie powinny przebiegać bliżej niż 0.5-0.7 m od pni drzew. W miarę możliwości szlaki powinny mieć przebieg prostoliniowy, ewentualne zakręty powinny być łagodne i powinny wychodzić na drogę wywozową pod ostrym kątem. Projektując uzupełnienia istniejącej sieci szlaków technologicznych należy w miarę możliwości omijać istniejące płaty wartościowych odnowień planowanych do wykorzystania.

Stałe szlaki technologiczne powinny być wykonane najpóźniej w fazie cięć przygotowawczych.

 
««
Wykorzystanie dolnych warstw
 
Istniejące kępy nalotów i podrostów o odpowiedniej jakości hodowlanej i zgodne z przyjętym gospodarczym typem drzewostanu powinny być włączane w skład przyszłego drzewostanu.

Przy odnawianiu buka, dębu lub innych gatunków o skłonnościach do tworzenia rozpieraczy, włączanie istniejących pod okapem pojedynczych podrostów lub ich małych rozproszonych grup tych gatunków może powodować problemy na etapie pielęgnowania młodników.

W przypadku odnawiania cięciami częściowymi jodły, istniejące pojedyncze podrosty lub ich kępy można traktować jako zaczątki stożków - elementów pionowego zróżnicowania przyszłego drzewostanu, pożądanych w młodnikach jodłowych.

 
««
Zalety
 
  • Stała osłona gleby przez drzewostan, zapewniająca m.in. zabezpieczenie przed erozją.
  • Szerokie wykorzystanie odnowienia naturalnego (samosiew górny).
  • W przypadku niektórych gatunków wykorzystanie przyrostu z prześwietlenia.
  • Możliwość pielęgnacji zapasu.
  • Stosunkowo duża prostota koncepcji i organizacji prac, chociaż mniejsza niż w przypadku rębni zupełnych.
  • Możliwość zachowania lokalnych genotypów odnawianych gatunków, co przeciwdziała zubożeniu zróżnicowania genetycznego w odnawianych drzewostanach.
 
««
Ograniczenia w stosowaniu
 
  • Uzależnienie od występowania lat nasiennych odnawianego gatunku.
  • Prowadzenie cięć na dużych powierzchniach, co w przypadku niepowodzenia może powodować zdziczenie pokrywy glebowej i konieczność rozległych powierzchniowo podokapowych odnowień sztucznych. Zwiększanie powierzchni odnowieniowej często jest jednak koniecznością w przypadku gatunków mających rzadkie lata nasienne. Problemy z likwidacją skutków niepowodzeń cięć częściowych na dużych powierzchniach stały się kiedyś pretekstem do wprowadzania monokultur sosnowych lub świerkowych zamiast drzewostanów bukowych, dębowych bądz jodłowych.
  • W przypadku odnawiania rozległych drzewostanów konieczna jest dobrze zaprojektowana sieć szlaków zrywkowych i dróg wywozowych. Ale nawet dobrze zaprojektowana sieć nie zawsze zapewnia bezpieczeństwo odnowieniom. W lokalnych obniżeniach (kotlinkach), gdzie z konieczności muszą przebiegać szlaki zrywkowe, często znajdują się najładniejsze odnowienia.
  • W przypadku gdy cięcia obsiewne są wykonywane w roku częściowego urodzaju nasion, koszty uzupełnień mogą być wysokie.
  • Rębnia częściowa może prowadzić do powstawania jednolitych wiekowo i wysokościowo drzewostanów z dominacją jednego gatunku. Nie jest korzystne dla ekosystemu leśnego nawet w przypadku odnawiania gatunków liściastych - dębu lub buka. Przeciwdziałać temu można wprowadzając planowo sztucznie domieszki innych gatunków w czasie uzupełnień po cięciach uprzątających albo - w przypadku domieszki wymagającej osłony w młodości - jeszcze w okresie cięć odsłaniających. Jako sposób zapobiegania monokulturom można rozważyć wkomponowanie w odnowienie kęp nalotów i podrostów innych gatunków, istniejących już przed rozpoczęciem cięć częściowych (np. włączanie starszych podrostów jodłowych podczas odnawiania buka).
 
««
Mniej wskazane lokalizacje
 
Pod koniec realizacji cięć częściowych silnie przerzedzony drzewostan wykazuje zmniejszoną odporność na działanie wiatru. Szkody powodowane przez wiatr obniżają wartość pozyskiwanego drewna jak również mogą powodować duże straty w odnowieniach.

Z tego powodu nie jest wskazanie stosowanie tej rębni w takich miejscach, gdzie w okresie użytkowania przedrębnego obserwowano częste wiatrołomy lub wiatrowały. Do zagrożonych można zaliczyć drzewostany narażone na silne uderzenia wiatru wynikające z konfiguracji terenu lub przebiegu granicy rolno-leśnej. Obniżona stabilność może dotyczyć również drzewostanów rosnących na glebach, które uniemożliwiają wytworzenie drzewom silnego systemu korzeniowego stabilizującego je w glebie. Są to np. płytkie gleby inicjalne oraz gleby z wysokim poziomem wód gruntowych.

Ryzyko uszkodzeń i strat z nimi związanych zawsze wzrasta w miarę zwiększania się powierzchni objętej cięciami (strefy).

««