Naturalne odnawianie buka
 
Autor strony: S. Tarasiuk
 
Biologia obradzania buka     Warunki kiełkowania i powstawania nalotów buka     Wzrost podrostów podczas cięć odsłaniających    
 
 
 
Siewki buka po skiełkowaniu
 
Następujące cechy buka decydują o dużej łatwości wykorzystania naturalnego odnowienia tego gatunku, zwłaszcza przy wykorzystaniu cięć częściowych:
  • wybitna cienioznośność,
  • tworzenie silnych przystosowań do lokalnych warunków siedliskowych (edafotypy),
  • bardzo wydajne, choć rzadkie i nieregularne obradzanie nasion (bukwi).
 
««
Biologia obradzania buka
 
Warunkiem udanego samosiewu jest sprawna pokrywa glebowa i dostateczne zagęszczenie nasion
 
Buk zaczyna obradzać żywotne nasiona już w wieku kilkudziesięciu lat, ale za względu na stosowane dla niego dość wysokie wieki rębności (najczęściej 120-140 lat) w efektywnym odnawianiu naturalnym biorą udział drzewa ponadstuletnie.

Z powodu wybitnie rzadkich i nieregularnych lat nasiennych drzewostan bukowy wymaga przygotowania do odnowienia naturalnego już na wiele lat przed jego pojawieniem się.

Ciepłe i suche miesiące czerwiec i lipiec sprzyjają obfitemu kwitnieniu w maju następnego roku. Pączki kwiatowe widoczne są już pod koniec lipca. Po obfitym kwitnieniu nie musi wystąpić obfite owocowanie, gdyż kwiaty i zawiązki owoców są wrażliwe na szereg czynników abiotycznych. Szczególnie groźne są przymrozki w porze kwitnienia: kwiaty żeńskie ulegają uszkodzeniu przy temperaturze od -1,4 do -3,0 stopni, zaś kwiaty męskie już przy -1,0 stopni.

Co 3-5 lat można się spodziewać średniego urodzaju nasion, zaś co 10 lat urodzaju obfitego. Lata nasienne nigdy nie występują bezpośrednio po sobie. W ostatnich dekadach obserwuje się zachwianie rytmiki obradzania buka, zaś leśnictwo nie dysponuje dobrą metodą prognozowania urodzaju bukwi.

 
««
Warunki kiełkowania i powstawania nalotów buka
 
Do naturalnego odnowienia buczyn stosuje się rębnię częściową wielkopowierzchniową
 
Niezmiernie istotne jest przygotowanie drzewostanu do odnowienia poprzez przeprowadzenie cięć przygotowawczych, mających na celu przede wszystkim poprawę jakości genetycznej przyszłej generacji drzewostanu (usunięcie drzew niepożądanych) oraz wybór i stopniowe uwalnianie koron nasienników. Niekiedy już w ostatnim zabiegu trzebieży późnych część tych zadań jest realizowana w wyniku dosyć silnego zabiegu pielęgnacyjnego. W drzewostanach o dużym zwarciu zasadą jest prowadzenie stosunkowo częstych zabiegów, ale o umiarkowanym nasileniu - tak, aby zarówno korony drzew jak i ich korowina mogły stopniowo się adaptować do warunków zmienionego mikroklimatu (głównie zwiększonej insolacji). Drugorzędne znaczenie ma poprawa warunków świetlnych w dnie lasu, gdyż siewki i naloty buka są bardzo cieniowytrzymałe.

Podstawowe znaczenie dla sukcesu działań odnowieniowych ma wybór rębni. Na obszarach, gdzie buk obradza nasiona rzadko, bardzo dobre efekty daje rębnia częściowa wielkopowierzchniowa (zwłaszcza w terenach górskich). Wybór powinien być indywidualny, uwzględniający specyfikę lokalną, zwłaszcza warunki siedliskowe. Przy wyborze rębni należy brać pod uwagę skład gatunkowy przyszłego drzewostanu (udział w nim buka).

Drzewa typowane na nasienniki powinny być rozmieszczone możliwie równomiernie, gdyż obsiew ciężkonasiennego buka zachodzi głównie w obrębie rzutu korony (samosiew dolny). Typując nasienniki należy zwracać uwagę na jakość drzew: preferować osobniki o prawidłowym pokroju (niedopuszczalne są takie wady jak wielokrotne rozgałęzienia pędu głównego, skręt włókien) i późno rozwijające się wiosną.

 
 
Uzupełniający obsiew buka po przygotowaniu gleby na powierzchni nie odnowionej w cięciu obsiewnym
 
Słabe obsiewy są z reguły bezużyteczne dla uzyskania zadowalających wyników odnowienia naturalnego buka, zaś bardzo obfite mogą prowadzić do powstania litych buczyn na dużych obszarach (zwłaszcza w rębni IIa). W zasadzie buka należy odnawiać, wykorzystując pojedynczy rok nasienny.

Dla otrzymania odpowiedniego zagęszczenia siewek, opad zdrowej bukwi powinien wynosić co najmniej 70-100 pełnych nasion/m2. W przeciętnych warunkach trzeba ok. 20 siewek/m2, aby odnowienie się udało.

 
««
Wzrost podrostów podczas cięć odsłaniających
 
Po powstaniu nalotów (w jednym roku lub wyjątkowo z dwóch kolejnych lat nasiennych) i ich umocnieniu się należy przystąpić do pierwszych cięć odsłaniających, nie wcześniej niż 2 lata po zakończeniu obsiewu. Z wiekiem światłożądność buka rośnie. Kryterium pilności jest pokrój drzewek: jeśli przybierają formę "parasolowatą", brak dynamicznego wzrostu na wysokość, architektura koron wskazuje na stagnację (przewaga krótkopędów nad długopędami) należy niezwłocznie wykonać kolejne cięcie.
 
 
Pokrój korony świadczy o warunkach świetlnych i stanowi przesłankę do wykonania cięcia odsłaniającego
 
Po osiągnięciu przez nowe pokolenie buka względnej stabilności i odporności na szkodliwe czynniki abiotyczne i biotyczne, należy przystąpić do kolejnych nawrotów cięć odsłaniających i wreszcie - po osiągnięciu ok. 2 metrów wysokości - do cięć uprzątających. Należy je wykonać w sposób minimalizujący szkody w odnowieniu (stare buki mają często bardzo rozbudowaną koronę), najlepiej podczas śnieżnej zimy.

Po uprzątnięciu ostatnich starych drzew, należy wyrównać luki, porządkując ich kształt oraz regulując wymiary stosownie do pożądanego udziału innych gatunków w składzie drzewostanu. Odnowienia luk należy wykonać pamiętając o zwykle dużej dynamice wzrostu na wysokość i konkurencyjności buka, stosując wyrośnięte sadzonki gatunków światłożądnych, kształtując w ten sposób zróżnicowaną strukturę wysokościową młodego drzewostanu.

 
 
Cięcia uprzątające należy przeprowadzić po uzyskaniu przez odnowienia buka wysokości ok. 2 m
««