 | 
|   |
Cięcia odnowieniowe na obszarach chronionych
|
| |
  | Autor strony: M. Orzechowski |
| |
| Cięcia a ochrona rezerwatowa Przedmiot i cel ochrony a konieczność cięć Kiedy i co wycinać w rezerwatach W jakich okolicznościach unikać cięć w rezerwatach |
| |
|
|
| |
 | Gdy odnowieniem rządzi tylko natura, na niektóre ważne gatunki możemy poczekać setki lat |
| |
|
Cięcia a ochrona rezerwatowa |
| |
| Każde cięcie na obszarze objętym ochroną to „temat drażliwy”. Wykonawcy zabiegu (rzadko) i zarządca terenu (najczęściej nadleśnictwo) spotykają się zwykle z niezrozumieniem i protestami. Zabiegi w rezerwatach przyrody muszą wynikać z zapisów planu ochrony przyrody w rezerwacie. Niestety zdecydowana większość obiektów takich dokumentów nie posiada. W takiej sytuacji każdy zabieg musi być zatwierdzony przez wojewódzkie służby ochrony przyrody. |
|
|
| |
 | Niektóre standardowe, sprawdzone metody postępowania hodowlanego nie znajdują zastosowania w obiektach chronionych |
| |
| Dzięki powyższym utrudnieniom cięcia w rezerwatach wykonuje się w ostateczności. Ma to niekiedy pewne zalety dla „naturalności" przyrody, łatwo jednak dopuścić się grzechu zaniechania. Ustawa o ochronie przyrody precyzuje definicje dwóch reżimów ochronnych w rezerwatach:
- Ochrona ścisła - całkowite i trwałe zaniechanie bezpośredniej ingerencji człowieka w stan ekosystemów, tworów i składników przyrody oraz w przebieg procesów przyrodniczych na obszarach objętych ochroną, a w przypadku gatunków - całoroczną ochronę należących do nich osobników i stadiów ich rozwoju;
- Ochrona czynna - dopuszcza się stosowanie, w razie potrzeby, zabiegów ochronnych w celu przywrócenia naturalnego stanu ekosystemów i składników przyrody lub zachowania siedlisk przyrodniczych oraz siedlisk roślin, zwierząt lub grzybów.
Wykonywanie cięć dotyczy jedynie terenów objętych ochroną czynną, na których ochronie podlega pewien stan lub osiągnięcie tego stanu jest celem ochrony. O ile cięcia pielęgnacyjne, stabilizacyjne czy przekształceniowe w młodszych fazach rozwojowych drzewostanów w rezerwatach znajdują dość łatwe wyjaśnienie, to dopuszczalność cięć rębnych nie wydaje się już taka oczywista. |
| |
««
Przedmiot i cel ochrony a konieczność cięć |
| |
 | Kształtowanie właściwych warunków bytowania, żerowania i rozrodu zwierząt chronionych zwykle nie wymaga żadnych cięć w drzewostanie |
| |
| Wszelkie zabiegi w rezerwatach przyrody są wykonywane ze względu na potrzeby przedmiotu ochrony i celu ochrony, zapisanych w dokumencie powołującym rezerwat lub w późniejszym planie ochrony. Jeśli sprawa dotyczy rezerwatów florystycznych lub faunistycznych, to celem ochrony jest zwykle zachowanie (czasem odtworzenie) populacji rzadkich gatunków roślin lub zwierząt. W takiej sytuacji wszelkie zabiegi, także w drzewostanach powinny być nakierowane na stworzenie optymalnych warunków dla funkcjonowania chronionych populacji. Stworzenie właściwych warunków świetlnych, termicznych, wilgotnościowych czy zapewnienie bazy żerowej i miejsc rozrodu obywa się zwykle bez cięć o charakterze rębnym. Inaczej jest jednak w rezerwatach fitocenotycznych, gdzie ochronie podlegają określone zbiorowiska leśne lub ich mozaika. Dla zachowania ich trwałości lub dla modyfikacji ich stanu, niekiedy bywa niezbędne zaplanowanie pewnych cięć rębnych. |
| |
««
Kiedy i co wycinać w rezerwatach |
| |
 | Odsłonięcie spontanicznie powstałych płatów odnowienia naturalnego dębu bezszypułkowego |
| |
| Lasy objęte ochroną rezerwatową są zwykle istotnie starsze od otaczających drzewostanów gospodarczych. Wiek drzew piętra górnego jest niewątpliwym walorem tych obiektów, niesie ze sobą także pewne ryzyko. Skład gatunkowy takich lasów może zmieniać się w kierunku „mniej atrakcyjnych” zbiorowisk leśnych. Najbardziej czytelnym przykładem są grądowe rezerwaty ze starymi drzewostanami sosnowymi, których nie brakuje na całym niżu. Zamieranie starej sosny powoduje przebudowę (na drodze naturalnej sukcesji) w lite drzewostany grabowe. Dzięki umiejętnej ingerencji hodowlanej trwanie tego naturalnego stadium rozwojowego zbiorowisk grądowych może ulec skróceniu. Odpowiednio wczesne wejście z cięciami rębnymi może ograniczyć rolę grabu i nie dopuścić do stworzenia „półnaturalnej” monokultury. Zamiast jednego gatunku właściwego siedliskowo stworzyć można wielogatunkowy drzewostan lipowo-grabowo-dębowy z udziałem jesionu i wiązów. Cięcia rębne nie będą tu jednak dotyczyły starej sosny, lecz silnie ocieniającego grabu. |
|
|
| |
 | Luka po dużej koronie grabu w grądzie niskim |
| |
| Z podobnym problemem spotkać się można w starszych rezerwatach dębowych, w których „brakuje" odnowienia dębowego a niższe warstwy zdominowane są przez grab i leszczynę. W obu przypadkach jako przyszłe gniazda powinny być wykorzystywane naturalnie powstające luki w drzewostanie górnym, spowodowane np. zamarciem dębu lub sosny, poszerzone kosztem dolnych warstw. Postępowanie w takich sytuacjach „o krok za przyrodą" daje w efekcie zróżnicowanie wiekowe i wysokościowe młodego pokolenia i zwiększenie różnorodności biologicznej ekosystemów rezerwatu. Istotnym elementem tego rodzaju zabiegów jest minimalizowanie powierzchni odnowień, wykorzystywanie do maksimum odnowienia naturalnego oraz (co bardzo ważne) bezwarunkowego pozostawiania martwego drewna w postaci jak najbardziej nie rozdrobnionej i możliwie stojącej. |
|
|
| |
 | Duża ekspansywność robinii w pewnych sytuacjach może być skutecznie powstrzymana tylko środkami chemicznymi |
| |
| Specyficznym rodzajem cięć rębnych jest też eliminacja gatunków obcego pochodzenia, dominujących niekiedy na niewielkich powierzchniach leśnych rezerwatów. Największe problemy stwarzają gatunki o dużej sile odroślowej - robinia akacjowa i czeremcha amerykańska, w przypadku których powinno dopuszczać się stosowanie środków chemicznych wspomagających cięcia eliminujące. |
| |
««
W jakich okolicznościach unikać cięć w rezerwatach |
| |
 | Podczas zabiegów ochronnych w rezerwatach należy pozostawiać martwe drewno w pierwotnym stanie |
| |
| Pod względem planowania cięć rębnych pewne ekosystemy leśne powinny być traktowane w sposób szczególny już na etapie tworzenia planu ochrony. Całkowitym zakazem cięć powinny być objęte drzewostany rosnące w skrajnych warunkach siedliskowych, gdzie skład gatunkowy drzew wymuszany jest niejako przez naturę. Płaty borów chrobotkowych porastające bardzo rzadkie siedliska boru suchego powinny podlegać przemianie pokoleń bez udziału człowieka. Podobnie winno się traktować bory bagienne i dobrze rozwinięte kępkowe olsy. W drzewostanach łęgowych przy ciekach wodnych, czynnikiem wystarczająco różnicującym strukturę gatunkową i wiekową jest obecność bobrów. |
|
|
| |
 | W skrajnych warunkach siedliskowych nie powinno się planować żadnych cięć |
| «« |
| |
  
  |