Zręby nowej generacji
 
Autorzy strony: B. Brzeziecki, J. Zajączkowski
 
Wykorzystanie odnowień naturalnych     Wykorzystanie elementów starodrzewu     Poprawa warunków biocenotycznych     Kształt i wielkość powierzchni zrębowej     Trzebieże przekształceniowe    
 
 
 
Stosowanie cięć zupełnych nie musi prowadzić do powstawania drzewostanów o małym zróżnicowaniu strukturalnym
 
Standardowe formy rębni zupełnej są łatwe w realizacji, odpowiednie dla rozpowszechnionych u nas gatunków światłożądnych i od dawna szeroko stosowane w naszych lasach. Prowadzą jednak do powstawania kompleksów drzewostanów o prostej strukturze, niekorzystnej z punktu widzenia trwałości i bogactwa biologicznego ekosystemu leśnego.

Poniżej przedstawiono propozycje modyfikacji rębni zupełnej, które pozwalają na zachowanie większości zalet tej formy cięć, ograniczając jednocześnie jej niekorzystne następstwa.

Propozycje te, zawarte w aktualnym wydaniu Zasad Hodowli Lasu, już od wielu lat są realizowane w praktyce. Przykład takich działań w nadl. Ostrów Mazowiecka opisano szczegółowo w artykule prof. B. Brzezieckiego i nadl. P. Uścian-Szaciłowskiego.

 
««
Wykorzystanie odnowień naturalnych
 
Wykorzystanie istniejących podrostów i stymulowanie naturalnego odnowienia sosny na zrębie
 
Zręby zupełne nie muszą być kojarzone z odnowieniem sztucznym. Ze względu na istotne zalety odnowienia naturalnego, próby jego zastosowania powinny być podejmowane wszędzie tam, gdzie nie występują poważne przeciwskazania dla tego typu działań.

Nawet jeśli z jakichś powodów nie można wykorzystać tego sposobu odnowienia, należy rozważyć wykorzystanie sztucznego siewu nasion, ponieważ metoda ta zachowuje większość korzyści płynących z odnowienia naturalnego, zmniejszając jednocześnie niepewność związaną z takimi czynnikami, jak stan drzewostanu macierzystego, gęstość obsiewu naturalnego czy układ warunków pogodowych.

Technologia naturalnego odnowienia jest już dość dobrze opanowana. Wskazówki odnoszące się do sosny - gatunku światłożądnego, który zwykle dominuje w odnowieniu na powierzchniach zrębowych - podano na innej stronie poradnika.

 
««
Wykorzystanie elementów starodrzewu
 
Pozostawiony na zrębie wykrot to poszukiwane miejsce schronienia dla wielu gatunków zwierząt
 
Należy podkreślić, że wykonanie zrębu zupełnego nie oznacza usunięcia na nim wszystkich istniejących drzew. Wiele składników drzewostanu poprzedniej generacji może być z powodzeniem wykorzystanych dla zachowania lub zwiększenia wartości biologicznej ekosystemu, a także z powodu racjonalizacji kosztów odnowienia.

Kluczowe znaczenie dla realizacji powyższych celów mają

  • wiedza ekologiczna projektantów i wykonawców prac odnowieniowych,
  • znajomość szczegółów topografii i warunków siedliskowych odnawianej powierzchni oraz
  • duża elastyczność i unikanie schematyczności w podejmowanych działaniach.
 
 
Przykład pnia o ciekawym kształcie, pozostawionego przed laty na zrębie przy drodze leśnej
 
Przy projektowaniu serii zrębów w pasie ostępowym należy rozważyć w szczególności:
  • Wykorzystanie istniejących kęp nalotów i podrostów. W przypadku odpowiedniego stanu kęp gatunków głównych, należy je praktycznie zawsze pozostawiać. W przypadku gatunków domieszkowych i pomocniczych obowiązuje zasada utrzymania ich przewidzianego w normach udziału, chociaż nie musi być ona respektowana w każdym przypadku.
  • Pozostawienie młodszych i stabilnych biogrup drzew gatunków głównych. Takie zwarte grupy, nawet o niewielkiej powierzchni, doskonale zwiększają zróżnicowanie strukturalne kształtującego się ekosystemu zrębu, stwarzając w nim liczne nisze ekologiczne i podnosząc walory krajobrazowe lasu.
  • Pozostawianie samodzielnych starszych kęp gatunków domieszkowych i pomocniczych - ma znaczenie podobne do wyżej opisanego. Należy przy tym zachować przewidziany w normach udział powierzchniowy tych gatunków w przyszłym drzewostanie.
  • Pozostawianie drugiego piętra jako drzewostanu głównego do dalszej hodowli. W zależności od udziału powierzchniowego dolnej warstwy, jej wykorzystanie może być elementem nie tylko rębni zupełnej, ale także częściowej bądź gniazdowej. Odpowiednie przykłady podano przy omawianiu tych rębni.
  • Pozostawianie pojedynczych drzew o specjalnych cechach: dziuplastych, o rzadko spotykanych kształtach, osobników rzadkich gatunków oraz drzew - świadków wydarzeń historycznych.
  • Pozostawianie przestojów i kształtowanie drzewostanów wielogeneracyjnych. Celem pozostawiania przestojów jest produkcja drewna wielkowymiarowego dobrej jakości. Należy je pozostawiać w kępach, chyba że mają stać się elementem drzewostanu wielogeneracyjnego.
  • Pozostawianie kęp (wysp) starodrzewu. Celem jest utrzymanie na zrębie nisz ekologicznych niezbędnych do przetrwania gatunków wrażliwych na gwałtowne zmiany środowiska, zwłaszcza tych o niskiej zdolności migracyjnej. Kępy starodrzewu - odpowiednio przygotowane, o dostatecznej jednostkowej powierzchni i zagęszczeniu - pozostawia się bez żadnej ingerencji aż do momentu obumarcia piętra drzew.
 
««
Poprawa warunków biocenotycznych
 

 
Duża remiza i inne elementy strukturalne różnicujące środowisko na zrębie zupełnym
 
Gatunki biocenotyczne stanowią nie tylko wartościową bazę pokarmową dla pożytecznych zwierząt leśnych, ale również - zwłaszcza, gdy tworzą większe płaty o strukturze odmiennej od pozostałej częsci drzewostanu - stwarzają szanse rozwoju dla bardzo wielu gatunków drobniejszych zwierząt, w tym ciepłolubnych owadów. Ponieważ często mają dość duże wymagania siedliskowe i świetlne, a także stanowią atrakcyjny pokarm dla zwierzyny, krytyczną sprawą dla ich przeżycia jest prawidłowe wprowadzenie i ochrona w pierwszych latach życia.
 
 
Krzewy biocenotyczne w uprawie
 
««
Kształt i wielkość powierzchni zrębowej
 
Im mniejszy zrąb, tym lepsza osłona boczna dla gatunków wrażliwych na przymrozki
 
Panujące na zrębie zupełnym warunki mikroklimatyczne są zupełnie odmienne od tych, które występowały na tej samej powierzchni przed usunięciem drzewostanie. Są one niekorzystne - a często wręcz zabójcze - dla zdecydowanej większości występujących w lesie gatunków roślin i zwierząt.

Złagodzenie niekorzystnych zjawisk związanych z pojawieniem się w lesie większej powierzchni otwartej, niezbędne w takiej sytuacji, można osiągnąć m. in. poprzez:

 
 
Wybór kierunku bruzd wpływa na warunki wilgotnościowe kiełkowania i wzrostu siewek
 
  • zmniejszenie powierzchni zrębu w celu uzyskania na całej powierzchni bocznej osłony drzewostanu,
  • rozwinięcie linii brzegowej zrębu, zwłaszcza w celu dostosowania jej do istniejącego zróżnicowania warunki mikrosiedliskowe lub topograficzne; nie zaleca się natomiast schematycznego stosowania linii schodkowych czy zatokowych, których główną rolą powinno być zapewnienie korzystniejszych warunków wzrostu gatunkom wrażliwym.
 
 
Zatokowa granica różnicuje mikroklimat zrębu oraz poprawia niekorzystny efekt krajobrazowy
 
««
Trzebieże przekształceniowe
 
Różnicowanie struktury rozległych drągowin przez stymulację obsiewu sosny
 
W drzewostanach dojrzewających o szczególnie uproszczonej strukturze pionowej i składzie gatunkowym wskazane jest rozszerzenie standardowych celów stawianych zabiegom pielęgnacyjnym ((trzebieżom późnym).

Oprócz pielęgnowania zapasu i wprowadzania dolnych warstw, trzebież przekształceniowa powinna wzbogacać skład i strukturę drzewostanu, co osiąga się poprzez:

  • odsłanianie istniejących lub stymulowanie powstawania nowych, niewielkich płatów odnowień naturalnych,
  • wykorzystywanie luk do wprowadzania gatunków istniejących w niedoborze, zwłaszcza biocenotycznych (w tym również tworzenie samodzielnych płatów krzewów).
««